Europa Środkowa i Wschodnia to miejsce, gdzie od wieków krzyżowały się kultury, tworząc osobliwy koktajl, mieszankę zaściankowości i nowoczesności, współistnienia i wykluczenia. Przyjrzymy się temu regionowi z perspektywy architektury, sztuki, antropologii i polityki. Będziemy oglądać socrealistyczną architekturę i propagandowe fotobooki. Przekonamy się, jak daleko sięgały wpływy Imperium Osmańskiego i skąd mogą się brać kryzysy Unii Europejskiej. Sprawdźcie najciekawsze książki o kulturze Europy Środkowej i Wschodniej. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

fot. Marcin Wojdak, Kęszyca Leśna, z cyklu Cosmoderna 

 

🛒 Eastern Blocks, Zupagrafika

Miłośnikom, betonu, wielkiej płyty i spektakularnej architektury polecamy książkę Eastern Blocks, która jest poświęcona osiedlom mieszkaniowym wzniesionym po drugiej Wojnie Światowej w miastach Europy Środkowej i Wschodniej. Publikacja jest podzielona na 6 rozdziałów i znajduje się w niej ponad 100 fotografii. Plattenbauten z Berlina wschodniego, warszawskie modernistyczne osiedla, czy kijowskie Brezhnevki to przykłady miejsc, które można obejrzeć w tym tomie. 

 

🛒 Brutal Poland, Zupagrafika

Dzięki publikacji Brutal Poland miłośnicy architektury brutalistycznej mogą się poczuć niczym konstruktorzy. Książka składa się z części teoretycznej, gdzie czytelnik znajdzie opisy budynków z fotografiami i ciekawostkami, zaś druga część to modele do samodzielnego złożenia. Wśród wyróżnionych budowli znajdują się same perły wzniesione w czasach Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej: wieżowce w kształcie młotka, bloki z wielkiej płyty, latające spodki i betonowe monolity — twory wzniesione na powojennych zgliszczach, które ukształtowały strukturę wizualną polskich miast. Książka ta znakomicie nadaje się na prezent dla architekta czy dla miłośnika architektury. 

 

🛒 Jesteśmy wreszcie we własnym domu, Dorota Leśniak-Rychlak

Lata ograniczeń i niedostatków związanych z mieszkalnictwem czasów PRL spowodowały ogromny głód mieszkaniowy. Dorota Leśniak-Rychlak w książce Jesteśmy wreszcie we własnym domu analizuje przemiany własnościowe i społeczne związane z powstawaniem klasy średniej oraz nowych modeli zamieszkiwania w okresie transformacji: domu na przedmieściu i apartamentowca na osiedlu grodzonym. Książka jest bogato ilustrowana kolażami, fotografiami i infografikami bazującymi na materiale pozyskanym z czasopism, seriali, filmów.

 

🛒 Team 10 east. Revisionist architecture in real existing modernism, red. Łukasz Stanek

Książka opowiada o nieistniejącej grupie Team 10 East, która została stworzona na potrzeby książki w celu nazwania konceptualnego zjawiska architektury socjalistycznej. Przedstawiono dorobek architektów z Polski, Węgier, dawnej Czechosłowacji i Jugosławii.  Autorzy tekstów porównują nowoczesną architekturę i procesy modernizacyjne w Europie Środkowo-Wschodniej i proponują „rewizjonizm” w podejściu do kultury i polityki dawnych krajów socjalistycznych. Książka z pewnością spodoba się miłośnikom architektury socjalistycznej. 

 

🛒 FOTOBLOK. Europa Środkowa w książkach fotograficznych, redakcja zbiorowa

Publikacja jest poświęcona fenomenowi książek fotograficznych, które wraz z rozwojem kultury wizualnej XX wieku stały się sposobem popularyzacji wiedzy o świecie i ekspresji nowych form sztuki. FOTOBLOK… jest próbą stworzenia kanonu środkowoeuropejskich photobooków. Zamieszczone w nim eseje syntetyzują wiedzę na ich temat i analizują ich propagandowe wykorzystanie. Wyjątkowość tego zjawiska polega na połączeniu ambicji artystycznych i włączeniu treści propagandowych. „Opowiadają poprzez fotografie dzieje regionu, ale same w sobie są też dokumentami zmieniających się stosunków społecznych, wizji politycznych oraz powinności fotografii i sztuki”.

 

🛒 Ukraina. Wzajemne spojrzenia, redakcja zbiorowa

Album Ukraina. Wzajemne spojrzenia jest katalogiem do wystawy o tym samym tytule, która odbyła się w Krakowie w 2021 roku, a była ona poświęcona relacjom polsko-ukraińskim. Na katalog składa się 75 dzieł, autorstwa 57 artystów, od końca XVII wieku do współczesności. Okazuje się bowiem, że oba te państwa mają wiele punktów stycznych: ekspresję ruchów narodowościowych poprzez kulturę jako substytut nieistniejącego państwa, równoległe mity tożsamościowe czy symbolikę. Prace te budują nowy kontekst i kanon symboli, co przekłada się na narodziny nowej narracji. 

 

🛒 Zimna rewolucja. Społeczeństwa Europy Środkowo-Wschodniej wobec socrealizmu, 1948-1959, redakcja zbiorowa

Książka towarzyszy wystawie o tym samym tytule i rozwija temat związków pomiędzy kulturą popularną lat 50. XX wieku w Europie Środkowo-Wschodniej, a rewolucją społeczną tamtych czasów. Narastające napięcia międzynarodowe oraz umacnianie się władz komunistycznych doprowadziły do urzeczywistnienia się „dyktatury proletariatu”. Badacze i badaczki podjęli się analizy materiałów wizualnych z tego okresu w celu ustalenia wpływu, jaki wydarzenia polityczno-społeczne odcisnęły na sztuce. Przeanalizowano przykłady z dziedziny: malarstwa, architektury i urbanistyki, designu, fotografii, filmu i grafiki. Wśród autorów byli artyści z krajów byłego bloku wschodniego: Polski, NRD, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii i Węgier. To książka, która może pomóc zrozumieć sztukę realizmu socjalistycznego. 

 

🛒 Turcja, Wielki Step i Europa Środkowa, Adam Balcer

Europa Środkowa to miejsce, gdzie historycznie przecinały się szlaki łączące Morze Bałtycki i Skandynawię z Bliskim Wschodem i Azją Środkową. Te ślady widać do dzisiaj np. w języku szwedzkim są słowa pochodzenia tureckiego, a kuchnia węgierska pachnie orientalnymi przyprawami. Książka Turcja, Wielki Step i Europa Środkowa porzuca tradycyjne spojrzenie na kulturę z perspektywy opisu dziejów Europy Środkowej wzdłuż osi Wschód-Zachód, przez co pozwala na lepsze zrozumienie zróżnicowania i przenikania się kultur w tej części kontynentu. 

 

🛒 Koniec kultury - koniec Europy: o fundamentach polityki, red. Pascal Gielen

Książka Koniec kultury - koniec Europy: o fundamentach polityki została wydana w 2015 roku, ale od tamtej pory zjawiska w niej opisane nabierają mocy i stają się coraz wyraźniejsze. Unia Europejska popadła w przewlekły kryzys polityczny i ekonomiczny, a zaufanie pomiędzy krajami członkowskimi spada. Autorzy tekstów badający to zjawisko w sposób interdyscyplinarny pokazują, że w dyskursie o losie UE brakuje jednego bardzo ważnego czynnika, a mianowicie kultury. To znakomita książka dla wszystkich chcących zrozumieć aktualne kryzysy. 

 

🛒 W stronę Xenopolis, Krzysztof Czyżewski

W globalizującym się i współzależnym świecie prawdziwe ukojenie może przynieść tylko empatia - to teza którą rozwija Krzysztof Czyżewski w książce W stronę Xenopolis, która dostała nagrodę Ambasadora Nowej Europy. W esejach Czyżewskiego Europa Środkowa znajduje się w centrum najważniejszych dla współczesnego świata pytań i problemów, którymi są kryzys wspólnotowości, pogłębiające się podziały i eskalujące wojny kulturowe. Podróże po europejskie peryferiach stają się próbą opisania etosu Europy Środkowej, gdzie „wykorzenienie zastępuje przynależność, kompleksowi prowincjonalizmu – siłę prowincji, a ostro zarysowanym granicom – przestrzeń przenikania i współistnienia”.