IBL PAN

Kazimierz Kaszewski (1825–1910) to niezwykły przypadek literata publicysty. Swoją blisko sześćdziesięcioletnią aktywnością (od 1852 roku) towarzyszył epoce późnoromantycznej i pozytywistycznej, by zejść ze sceny literackiej w apogeum Młodej Polski. Był erudytą, który interesował się filozofią, logiką, religią, psychologią, estetyką, literaturą polską i powszechną w różnych jej formach dziejowych i gatunkowych, sztuką teatru, pedagogiką, tematyką społeczno-polityczną, historyczną, krajoznawczą, wreszcie przyrodoznawstwem, fizjologią czy neurologią.

Pierwsze wydanie książki Profesora Mariana Maciejewskiego (1937–2013) o liryce lozańskiej Mickiewicza miało miejsce w 2012 roku i bardzo szybko się rozeszło. Jej wznowienie jest zatem wydarzeniem bardzo oczekiwanym. Tym bardziej, że uświadamia ona odbiorcom poezji niezwykłą wagę jedności widzialnej formy liryki z głębokim, egzystencjalnie i ontycznie, przesłaniem.

Pamiętnik Strumff jest nie tylko historią masażystki i zasymilowanej Żydówki, ale „pisaniem o samej sobie”. Głównym tematem jest jej nieudane, okupione cierpieniem i poczuciem wstydu życie. Porzucona z czwórką dzieci przez męża, mimo podjętej pracy zawodowej borykająca się z ciągłymi kłopotami materialnymi, nie odnalazła się w świecie, do którego nie udało jej się dopasować, czego dowodem były jej liczne kryzysy i próby samobójcze.

Pojęcie bezformia – choć zastosowane jako narzędzie / zasada / siła / właściwość sztuki awangardowej w realiach konkretnej wystawy i choć wprowadzone przez Bataille’a przed niemal stuleciem, a więc siłą rzeczy w oderwaniu od zjawisk, które mogłoby dziś określać – objawia swój „sposób użycia” również jako słowo określające współczesną wiedzę o awangardzie w literaturze, którą od dekady na gruncie polskiej humanistyki cechuje szczególne wzmożenie. Mam na myśli przede wszystkim książki z serii „Awangarda/Rewizje” wydawanej przez Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego i tworzone przez środowisko Ośrodka Badań nad Awangardą UJ, w skrócie i nieoficjalnie zwane OBAWĄ, której wielu członków i członkiń gościmy na łamach tego numeru.

Żyjemy pod presją radykalnej zmiany naszego doświadczenia czasu. To znaczy tego, w jakich kategoriach myślimy o przyszłości – godzin, dni, miesięcy czy lat, a może realizacji jeszcze bardziej odległych życiowych celów? O teraźniejszości – jako chwili, polu, a może środowisku, w którym żyjemy? O przeszłości – jako spełnionej i niezmiennej rzeczywistości? Jako oparciu czy przekleństwie? Jako otwartej możliwości nowych jej wersji? Mam przekonanie, że jest to zmiana tyleż oczywista, co nieuświadamiana. Oczywista, bo przez wielu refleksyjnie doświadczana, lecz przez większość wypierana czy przesłaniana niewczesnymi już wyobrażeniami wziętymi głównie ze słownika nowoczesności.

Girolamo Fracastoro (ok. 1476–1533), renesansowy poeta i lekarz, autor teorii o rozprzestrzenianiu się chorób zakaźnych przez zarazki, oficjalny medyk Soboru Trydenckiego. Jego dydaktyczny poemat Syphilis sive morbus Gallicus (1530), uznany przez współczesnych za arcydzieło, był wielokrotnie drukowany i tłumaczony na włoski i inne języki.

„Teksty Drugie. Teoria literatury, krytyka, interpretacja” to dwumiesięcznik literaturoznawczy wydawany od 1990 przez Instytut Badań Literackich PAN we współpracy ze Stowarzyszeniem Pro Cultura Litteraria, obecnie także Uniwersytetem Jagiellońskim i Uniwersytetem im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.

Nauka o literaturze przez ostatnie dziesięciolecia była często zwalczana przez tych, którzy ją uprawiali – i w ten sposób uprawiana. Opinię, że pisanie o literaturze nie ma nic wspólnego z nauką, najpierw piszący o literaturze uważali za kamień obrazy, a potem zaczęli ją powtarzać jako pochwałę. Przez pewien czas wydawało się, że w tym powtarzaniu zawiera się obietnica czegoś nowego i lepszego, ale pozostaje ona daleka od spełnienia. W takiej sytuacji warto byłoby na naukę o literaturze spojrzeć trochę inaczej: nie przez pryzmat antynaukowej retoryki, ale jako na historię pewnego buntu. Buntu przeciw przypisywanej humanistyce społecznej i poznawczej „bezznaczeniowości”. Buntu, który – jak się przez krótki czas wydawało – może się powieść.

Pragnę spojrzeć na pisarstwo Tulli niejako à rebours – zobaczyć Sny i kamienie, W czerwieni, Tryby i Skazę przez pryzmat Włoskich szpilek i Szumu.

Wyprawę kina „w stronę wirtualności” – w stronę nowych sposobów jego tworzenia, rozumienia i egzystencji w czasach przemian technologii medialnych – śledzić będziemy przede wszystkim przez pryzmat wybranych praktyk artystycznych trojga twórców: Petera Greenawaya (wielokrotnie powtarzającego tezę o „śmierci” tradycyjnego kina i o narodzinach nowego sposobów obrazowania), Lynn Hershman Leeson (amerykańskiej artystki „kina rozszerzonego”) i Mike’a Figgisa, który w swoich autotematycznych filmach snuł refleksję o różnych rodzajach obrazów filmowych i o kinie epoki cyfrowej.

Kultura jako czasownik to książka o tym, co nazywam nową humanistyką o szerokim i bardzo zróżnicowanym froncie orientacji, kierunków, zwrotów oraz po prostu zaciekawień, łączących się w sprzeciwie wobec pryncypiów nowoczesnej teorii humanistycznego poznania.

Książka z serii Nowa Humanistyka IBL PAN.

Książka W przestrzeniach tradycji. Proza Izabeli Filipiak i Olgi Tokarczuk w sporach o kanon, literaturę i feminizm jest pierwszorzędnym dowodem na to, że polska krytyka feministyczna osiągnęła wysoki poziom naukowy, że nie tylko się nie zestarzała, ale przeciwnie, wciąż stanowi w badaniach literackich kierunek, który może konkurować – czy raczej konstruktywnie współistnieć – z nurtami o nowszej proweniencji, oraz że nadal ma przed sobą obiecującą przyszłość.

Druga część Form męskości pod redakcją Adama Dziadka przynosi kapitalny przegląd sposobów użycia kategorii męskości (męstwa) do opisu kultury polskiej epok dawnych.